AJANS ÜNİVERSİTE-Burcu GÜLER
Türkiye’de Nisan 1993’te hizmete giren İnternet’in kullanım alanları da zamanla genişledi. Kişisel telefon ve bilgisayarların yaygınlaşmasıyla birlikte insanlar ihtiyaçlarını internet üzerinden karşılamaya başladılar. Bu süreç zamanla insanın hobilerini ve ilgi alanlarını da kapsadı.
Kitap okuma eylemi, mekânı ve süreci teknolojinin gelişmesiyle birlikte değişerek halk kütüphanelerin yerini sanal kütüphaneler, kitapların yerini e-kitaplar aldı. Okuma eyleminin değişmesiyle insanların kitaplarla ilişkilerinin nasıl etkilendiği konusunu hakkında bilgi veren İÜ Edebiyat Fakültesi Bilgi ve Belge Yönetim Bölümü Başkan Yardımcısı Doç. Dr. Ümit Konya, teknolojinin gelişmesiyle özellikle kitap okuma alışkanlıklarının olumsuz etkilendiğini söyledi.
Doç. Dr. Ümit Konya, “Çocukların okuma alışkanlıklarının geliştiği yerler olan ailelerde, ebeveynlerin kitap okumak yerine televizyon izlemeyi tercih etmeleri çocukları olumsuz etkilemiştir. Çocuklar anne babanın elinde kitap görmediği için okuma alışkanlığını yerleştirme çalışmaları ilk ve orta öğretime kalmıştır.” diyerek son yıllarda geliştirilen “Bilgi Okuryazarlığı” çalışmalarının bu konuda önemli yol alınmasını sağladığını belirtti.
E-Kitaplar Bilgiye Ulaşmada Daha Avantajlı
Geçmiş zamanda makaleler, ödevler, tezler ve araştırmalar için insanların vakitlerini kütüphanelerde geçirdiğini söyleyen Doç. Dr. Konya, günümüzde insanların bilgiye internetten ulaştıklarını ve her bilgiyi doğru kabul etmeyi tercih ettiklerini ifade etti. Teknolojik yeniliklerin özellikle, akademik araştırmalarda, araştırma hızını arttırmak ve çok sayıda bilgi taşıyıcısına ulaşmak açısından yararlı olduğunu belirten Doç. Dr. Konya, “Bir araştırma için tarama yaparken çok kısa bir sürede gün içinde yayınlanmış bir dergiye ya da makaleye ulaşmak olanaklıdır. Ancak bu ulaşım genelde herkesin kolaylıkla ulaşabildiği bilgiler değildir. Bu bilgiler ulaşmak için bir dergi ya da veri tabanına abonelik gerektirir. Büyük dergi ve veri tabanlarının en önemli satın alıcısı kütüphanelerdir.” dedi.
Günümüzde birçok kitap türünün elektronik ortama taşındığını söyleyen Doç. Dr. Konya, “Bilimsel kitaplar için e-kitaplar hem araştırma hem de bilgiye ulaşma açısından çok avantajlıdır. Kütüphaneler bu tür veri tabanlarına abone olmaktadırlar. Ancak bilimsel kitap dışında kalan e-kitaplar basılı kitaba göre ne kadar tercih ediliyor tartışılabilir. İnsanlar hala elektronik kitaba göre basılı kitabı tercih etmektedir. Günümüzde kütüphane üyeliklerinin sayısının artması buna örnek olarak verilebilir. ” dedi.
“Basılı Kitap Her Zaman Okunmak İçin Satın Alınır”
Bir e-kitabı satın aldıktan sonra düzenli okuyabilen kaç kişi olduğunu belirlemenin kolay olmadığını dile getiren Doç. Dr. Konya, bu konuyla ilgili özellikle e-kitap okuyucularının hem kalitesi hem de pil ömürlerinin önemli rol oynadığını belirtti. Doç. Dr. Konya, “Basılı kitabı satın alan, her zaman okumak amacı ile satın alır ve okur” diyerek sözlerini tamamladı.
“Kitap Serüveninde Her Şey Değişime Uğradı”
Günümüzde geleneksel okuma kavramının şekil değiştirdiğini söyleyen İÜ Kütüphane ve Dokümantasyon Daire Başkanlığı Elektronik Yayınlar Birimi Sorumlusu Güler Demir, geleneksel bilgi kaynaklarının da şekil değiştirdiğini söyledi.
Kütüphanelere dijital, elektronik veya buna karşılık gelen başka terimler eklendiğini belirten Demir, basılan yayınların yanında elektronik olanların da yerini aldığını, satın alınmasından okuma sürecine kadar her şeyin değişime uğradığını söyledi. Demir, bir önceki kuşakların başucunda tuttuğu, kokusunu duymak istediği ve dokunabildiği kitapların yerini; akıllı telefonlar dâhil, bilgisayarlarda ve internetle erişim sağlanabilen yeni ve farklı formatta yayınlara bıraktığını ifade etti.
İÜ Merkez Kütüphanesi hakkında da bilgiler veren Demir, kütüphanede elektronik kitap sayısının abonelerle birlikte 140 bin civarında, bu kitaplardan sürekli erişime açık olanların (satın alınanlar) sayısı 11 bin civarında olduğunu belirtti. Demir, “Örneğin 2014 yılında 30 disiplinde sekiz uluslararası yayınevinden 4 binden fazla yeni yayımlanmış elektronik kitap satın alımı gerçekleşti ve erişime açıldı.” diyerek abonelere her yıl ihtiyaçlar ve bütçe doğrultusunda yenileri eklendiğini ifade etti.
Ödünç E-Kitap Uygulaması İÜ Merkez Kütüphanesi’nde
E-kitapların genelde abonelik veya sürekli erişim(sahiplik) olarak kütüphanelerde yer aldığını söyleyen Demir, “Sürekli erişimlerde genelde indirme sorunu yoktur, bilgisayarınıza indirip sınırsız kullanabilirsiniz. Aboneliklerin bazılarında kitabı bilgisayarınıza indirirsiniz fakat belirli bir süre kullanma hakkı verir. Süresi dolduğunda erişim kesilir ve yeniden aynı kitabı ödünç alabilirsiniz.” diyerek ödünç e-kitap uygulamasının İÜ Merkez Kütüphanesi’nde uygulandığını ifade etti.
Ödünçe-kitap kullanımı hakkında örnekler veren Demir, “Örneğin abonelerimiz içinde yer alan Ebrary’de yer alan kitapların ödünç alınma süresi 14 gündür. Bu veri tabanında her konuda popüler veya bilimsel 119.738 e-kitap bulunmaktadır. Akıllı telefonlarınıza da yükleyip kitapları off-line okuma olanağı vardır. Ayrıca abonelerimiz içinde yer alan OverDrive adlı kitap platformunda bizim seçtiğimiz erişime açık yayınlar bulunuyor. Bu kitapları e-posta adresi ve şifrenizle hesap açtığınız platform üzerinden ödünç almanız mümkün.” dedi. Kitapların yanında müzik, film gibi değişik türde yayınlara da erişimin olduğu OverDrive platformu üzerinde erişime açık olmayan yayınlar için istekte bulunup satın alınması için kütüphaneye önerme olanağının da bulunduğunu belirten Demir, kullanıcı-kütüphaneci arasında bu platformun bir çeşit köprü görevi üstlendiğini söyledi.