AJANS ÜNİVERSİTE- Gizem ÖZTÜRK
Orhun Yazıtları, Türklerin bilinen ilk alfabesi olan Orhun Alfabesi ile Göktürkler tarafından yazılmış yapıtlardır. Bu anıtlar, Göktürk Devleti’nin kağanı Bilge Kağan ve devletin başkomutanı olan kardeşi KülTigin adına dikilmiştir. Tonyukuk Anıtı ise devletin veziri olan Tonyukuk adına dikilen anıttır. Anıtlardaki metinler,hemdevletin yapısını, yasasını, işleyişini, diğer devletlerle olan ilişkilerini anlatması hem deyaşanan dönemigeçmiş olaylar ışığında değerlendiren, geleceğe yönelik öngörülerde bulunan içeriğe sahip olması bakımından dikkat çekmektedir.
1889 yılında Moğolistan’ın Orhun Vadisi’nde bulunan anıtlarınII. Göktürk Kağanlığı’na ait olduğu saptanmış veyazıtlar1893 yılındaDanimarkalı dilbilimciVilhemThomson tarafından çözülmüştür.
Ağır Tahripler Onarıldı
Farklı disiplinlerin bir araya getirildiği proje,Türk ve Moğol bilim insanları tarafından oluşturuldu.Proje üzerinde çalışan ekip, arkeoloji, tarih, sanat tarihi, epigrafi, jeodezi, jeofizik, topografi,fotogrametri ve koruma-onarım konularında uzman bilim insanlarından oluştu. Kazı ve diğer araştırmalar 3 yıl, koruma- onarım ve kopya çalışmaları ise 6 yıl sürdü.
“İÜ Taşınabilir Kültür Varlıklarını Koruma Bölümü olarak anıtların koruma, onarım ve kopya alma çalışmalarını yürüttük. Yaptığımız çalışmalar sırasında, öncelikleBilge Kağan, KülTigin ve Tonyukuk anıtlarındakiaktif bozulmalar tespit edildi ve durumları belgelendi. Çalışmaların devamında acil koruma önlemleri alındı. Anıtların hepsinde, yüzlerce yıldır maruz kalınanaçık hava koşullarından kaynaklanan yoğun bir tahribat olduğu görüldü. Bunun yanı sıra biyolojik ve kimyasal etkenlerden dolayı da bozulmalar ve tahribat meydana geldiği tespit edildi” diyen Okt. Dede,arazide yapılan acil koruma uygulamalarının ardından anıtların, daha sonra müzeye dönüştürülen depo binası içine taşındığını söyledi. Yazıtlarıntemizlik, konservasyon ve restorasyon çalışmalarının burada yapıldığını belirten Okt. Dede, anıtların kopyalarının çıkarılmasını vearazideki eski yerlerine bu kopyalarınyerleştirilmesini kapsayan çalışma sürecini anlattı.
Proje kapsamında, Bilge Kağan Külliyesi ve etrafındaki kazı çalışmaları;Orhun Vadisi’ndeki yer altı ve yer üstü kültür varlıklarının tespiti, belgelenmesi, incelenmesi ve araştırılmasına yönelik diğer ekipler tarafından üstlenilenfaaliyetler de yapıldı. Anıtlar üzerinde yapılan koruma-onarım çalışmalarının, bunların gelecek kuşaklara taşınması için en önemli unsur olduğunu ifade eden Okt. Dede, “Yapılan kazı ve diğer çalışmalar, bu dönemi daha iyi anlamamıza yarayacak yüzlerce yeni bulgu ve belgenin ortaya çıkarılmasını sağladı” dedi.
Doğu’dan Batı’ya Bir Kültür
“Orhun Anıtları, dünya kültür mirası içinde yer alan oldukça önemli kalıntılardır. Göktürk Devleti’nin gerek Türk Tarihi gerekse dünya kültür tarihi içinde oldukça önemli yeri vardır.”diyenOkt. Dede,bu çalışmaların Türk kültür tarihinin daha iyi öğrenilebilmesiaçısından önem taşıdığını vurguladı.
“Moğolistan’da Önemli Çalışmalar Yapıyoruz”
Kültür tarihinin evrensel bir kavram olduğunu belirten Okt. Dede, sözlerine şöyle devam etti: “Bugünü iyi anlamlandırabilmek, kültürel geçmişin her safhasını olabildiğince öğrenmekten geçmektedir. Bunun sonucu olarak birçok ülke, ulusal ve uluslararası arkeolojik çalışmalara ve koruma projelerine destek olmakta, bilim insanlarına, kültürel geçmişimizin farklı safhalarını öğrenmeleri için fırsatlar oluşturmaktadır.”
Moğolistan’ı, kendine özgü el değmemiş doğasıyla olağanüstü güzelliğe sahip nadide bir yer olarak betimleyen Okt. Dede, hem yaşamı zorlaştıransert ikliminden hem de doğayla iç içe yaşamanın cazibesinden de bahsetti. Ayrıca, “Moğolistan’da hâlen önemli araştırmalar yapan bilim insanlarımız var veonlarlatemas hâlindeyiz. Koruma ve onarım konusunda bizim desteğimize ihtiyaç duyduklarında elbette bu konuda elimizden gelen desteği sağlamaya çalışırız.” diyerek projelerin sürekliliğine vurgu yaptı.
Orhun Yazıtları’ndanTonyukukAnıtı’nın maketi Kültür A.Ş. tarafından yaptırılmış, Türk Dünyası Kültür Mahallesi’nde sergilenmektedir. Girişin ücretsiz olduğu müze mahallede, Türk Dünyası coğrafyasına ait geleneksel çadırlar ve çeşitli diğer objeler de bulunuyor.
