AJANS ÜNİVERSİTE- Gizem ÖZTÜRK
Eser kaçakçılığına dair bulgular değerlendirildiğinde, 2003-2014 yılları arasında yurtdışına kaçırılan eserlerin4 bin 147’sinin iadesinin sağlandığı görülmektedir. Bu eserlerinsadece 1241’i Sırbistan’dan, 1865’i ise Almanya’dan geri alındı.
Kültür ve Turizm Bakanlığı’ndan edinilen bu bilgilere göre iadesi sağlanan bazı eserler şunlar:İngiltere’den, Bursa Sinan Paşa Camii’ne ait çini pano(34 adet);Pennsylvania Üniversitesi Arkeoloji ve Antropoloji Müzesi’nden, Truva kökenli eserler;Almanya’dan,Kanatlı Denizatı Broşu;Amerika Birleşik Devletleri’nden (ABD) ise amforalar ve Aphrodisias Friz Bloğu.
Kültür Bakanlığı kanalıyla yürütülen tarihî eserleri geri alma süreciçerçevesinde,önce Türkiye’den kaçırıldığı kanıtlanabilir eserlerin izi sürülüyor, bunlarla ilgili muhatap kanallarla bağlantı kuruluyor.Ardından da bu eserleringeri alınma süreci başlatılıyor. Bu bağlamda, başka bir ülkenin kültür bakanlığı, bir müze veya özel eser koleksiyonu ile doğrudan temasa geçiliyor.
Kaçakçılığın İki Boyutu Var
İÜ Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Bölümü Ana Bilim Dalı Öğretim Üyesi Doç. Dr. Necmi Karul, tarihî eser kaçakçılığını, iki boyutlu bir eylem olarak tanımlıyor:“İlk olarak lokalyerlerde bulunan insanlar,tarihîeserleri kültürel miras yerine para eder bir şey olarak kabul ediyorlar. Sonra da aşina olunan lahitlerden tutunbir caminin çinilerine kadar birçok şeyi söküp,bu eserlerin birilerinin koleksiyonuna dâhiledilmesi için bu işin kaçakçılığını yapıyorlar.Birtakım kişiler, bu eserleri kendi koleksiyonlarında tutmakla birlikte, aynı zamanda birilerinin çevre ülkelerde yaşanan savaşlar ve yıkımlardan faydalanmalarınayol açıyor; Türkiye’yi tarihîeser kaçakçılığı köprüsü hâlinegetiriyorlar.”
Doç. Dr. Karul, dünyanın her neresinden kaçırılmış olursa olsun, bu eserlerin toplandığı yerlerinAmerika ve Avrupa olduğuna dikkat çekiyor.
Kaçakçılık,Turizmi Dolaylı Etkiler
Doç. Dr. Karul, “Bizdeki turizm algısı çok belirleyici bir şey.Nereden baktığınıza bağlıdır. Defineciliğin turizmle bir bağlantısı yok ama Türkiye’den giden dünya müzelerindeki eserler, aslında insanların Türkiye’ye gelmelerinincazip nedenlerinden biridir. Hiçbir şey kendi coğrafyasındaki ortamdan bağımsız düşünülemez. Koparıldığı zaman başka bir şeyi ifade eder, ait olduğu coğrafyada olması gerekir;o sayede hak ettiği değeri görür.” diyor.
Kısasa Kısas Etik Değil
Doç. Dr. Karul, “Yurtdışındaki arkeolojik eserlerin ülkeye gelmesindeki politik çözümlerde de, arayışlarda da buradaki yabancı meslektaşların çalışmaları koz olarak kullanıldı. Daha basit bir ifadeyle Almanya’dabulunan bize ait bir eserin iade edilmemesi hâlinde, burada bulunan Alman arkeologların araştırma yapmalarına izin verilmemesi gibi. Arada dağlar kadar fark var. Biri uluslararası hukuk meselesi biri ise akademik bilimsel bir çalışma.” şeklinde konuştu.
Kaçakçılık Durdurulabilir mi?
Dünyada, büyük müzelerde, yurtdışından kaçak yollarla getirilen eserlerinartık vitrinlere koyulmadığını, kataloglarda bu eserlere yer verilmediğini belirten Doç. Dr. Karul, sözlerini şöyle sürdürdü: “Bunu,kaçakçılığıteşvik etmemek için yapıyorlar. Eskidendeğerli bulunan bir çanak çömleğingünümüzde revaçta olmamasını sevindirici bir haber olarak karşılıyoruz. Satılmaması demek, piyasanın oluşmaması, dolayısıyla datahribatın azalması demektir.”
Ulusal kanalların da dâhilolduklarımedyada detektör reklamı yapılmasını ve defineciliğin teşvik edilmesini kınayan Doç. Dr. Karul,bu sorumsuz yaklaşımı şu sözlerle yorumladı:“Örneğinbir üniversite profesörü arkeolojik kazı yapabilmek için Kültür Bakanlığı’na başvuruyor ve Bakanlar Kurulu kararlı bir izin alması, bu izni de her yıl yenilemesi gerekiyor. Ardından çok uzun süren prosedürlergeliyor; yaptırımlara maruz kalıpbir dizi yönetmeliklerle karşılaşıyor. Fakat bir defineci, müzelere başvurarak, mali koşulunu üstlenmek şartıyla istediği yerde kazı yapabiliyor.”
“Kaçakçılığın önlenebilmesi için bilincin yükselmesi belirleyicidir” diyen Doç. Dr. Karul,bilincin yükseltilmesi yanında teşvik edicireklamlarlakampanyalarındurdurulmasının,caydırıcı olacak çeşitli cezai yaptırımların getirilmesinin gerektiğini vurguladı.
