AJANS ÜNİVERSİTE- Gizem ÖZTÜRK
II. Abdülhamid’in 10 bin kitaplık Yıldız Sarayı Kütüphanesi’nin 2 bini polisiye romandı.Bu kitaplardan505tanesi İÜ Nadir Eserler Kütüphanesi’ndebulunuyor. II. Abdülhamid, sıkı bir Arsen Lüpen ve SherlockHolmestakipçisi idi. Çoğu çevirisini AhmedNermi’nin yaptığı, Sir Arthur ConanDoyle’unyazdığıSherlockHolmes maceraları (Kesik Baş Parmak, İki Lekeli Cinayet vs.) yanı sıra, LouisLetang’in“İzsiz Cinayet”, Jules Mary’nin “Meçhul Bir Cinayet”, Lomberjo’nun“Cinayetlerin Sonu” ve Malujen’in“Cinayat El Defteri” gibi polisiye ve cinai eserler dekütüphanesinde yer alıyordu.
Tutkunun Sebebi Neydi?
II. Abdülhamid’in kuşkucu bir padişah olmasının, polisiye romanlara olan merakını artırdığıdüşünülmektedir.Bu durumu, kendi yorumunu da katarakAraştırmacı-YazarErol Üyepazarcışöyle değerlendiriyor:“Padişah Abdülaziz tahttan indirildikten sonra abisi V. Murat tahta çıkarılıyor;ardındano da indirilip Abdülhamid tahta oturuyor.Böyle çalkantılı bir dönemden geçmiş oluyor dolayısıyla.Akabinde Ali Suavi sarayı basarak tekrar V. Murat’ı tahta çıkarmak isteyince bir olay daha yaşanmış oluyor bu bağlamda. O sırada Avrupa’da ve dünyada devlet adamlarına çok sık suikast girişimleri olduğu görülüyor.Bu suikastlar sonucunda Fransız Cumhurbaşkanı, Amerikan Cumhurbaşkanı, Rus Çarı öldürülüyor. 1905 yılında kendisine desuikast girişiminde bulunulmuş fakat şans eseri kurtulmuştur. Bu noktaları göz önünde bulundurduğumuzda, kuşkucu olmak için haklı nedenleri vardı diyebiliriz.”
Polisiye romanı“okuyucuyaen çok dünyadan kaçma zevkini veren tür” olarak tanımlayanÜyepazarcı,Abdülhamid devlet işleriyle oldukça yakından ilgilenen bir padişah olduğunu ve yoğun geçen hayatı yüzünden polisiyeye merak saldığını ifade etti.
Dönemin karmaşıklık ve kargaşasının yoruculuğunu polisiye roman okutturarak üzerinden atmayaçalışan II. Abdülhamit’in yatak odasında bir paravan bulunurmuş. O paravanın arkasına geçen sütkardeşi ve aynı zamanda esvapçıbaşısıolan İsmet Bey,II. Abdülhamid’e çeşitli polisiye romanlarokurmuş.
Sir Arthur ConanDoyle’un Ziyareti
II. Abdülhamid’in çok sevdiği polisiye yazarlardan biri olan “SherlockHolmes” karakterinin yaratıcısıSir Arthur ConanDoyle İstanbul’a da gelmiştir.Bu ziyaret, II. Abdülhamid’in fahri yaveri olan Woods Paşa’nın anılarında yer alıyor. Woods Paşa anılarında, Abdülhamid’in Doyle’u ağırladığını ve ona “Mecidiye Nişanı” verdiğini anlatıyor. Fakat Doyle’un anılarında, İstanbul’a gittiğiancak ramazan olması nedeniyle Abdülhamid tarafından ağırlanmadığı;padişahın kendisine“MecidiyeNişanı”, eşine de “Şefkat Nişanı”verdiği belirtilmektedir.
Üyepazarcı, bunun nedenini şu şekilde açıklıyor: “ Abdülhamid,Doyle’a romanlarının kötü olduğunu söylemiş ve hikâye yazmasını tavsiye etmiş. Çok gururlu bir İngiliz olduğu için yazar sinirlenmiş. Hâl böyle olunca daanılarındabunlarıyazmamak için Abdülhamid tarafından kabul edilmediğinibelirtmiş olabilir.”
II. Abdülhamid ve SherlockHolmes Aynı Kitapta
II. Abdülhamid’i ve dedektif SherlockHolmes’üaynı kitapta buluşturan isim iseYervantOdyan. Odyan’ın “Abdülhamid ve SherlockHolmes” adıyla kaleme aldığı roman Osmanlı Polisiyesi’nin önde gelen kitaplarından. 1911 yılında büyük boy, 832 sayfa olarak yayımlanan eser, üç kadın akademisyen, Seval Şahin, Didem Armalı Büyükarman ve Banu Öztürk tarafından titiz bir çalışma sonunda latin harfleriyle notlar ve Osmanlı-Türkçe sözlüğü ilavesi ile yeniden hazırlandı. Everest yayınlarından çıkan kitap, Üyepazarcı’nın ifadesiyle ilk kez toplumsal ve siyasal sorunlarla polisiye kurguyu bir arada götüren bir kitap.
Kitabın önsözünde Seval Şahin’in yazdığı gibi Odyan’ın kitabı çok kahramanlı, çok olaylı bir kitaptır. Başta klasik bir polisiye roman şeklinde başlayan eser daha sonra bir gerilim romanına yani Amerikalıların deyimiyle “thriller” havasına bürünür.
Roman, 1904 yılı ilkbaharında Kandilli’de boş bir yalıda II. Abdülhamid’in üç gizli hafiyesinin öldürülmesi ile başlar. Polis örgütü tüm uğraşlarına rağmen cinayeti çözemez. Bunun üzerine padişah, İngiltere’den ünlü detektif SherlockHolmes’iülkeye çağırır. SherlockHolmes’ün gelmesiyle daha da renklenen roman, dönemin iktidarına sert eleştiriler getirmektedir.
Üyepazarcı bunun sebebini şu cümleler ile özetler: “Roman ayrıca bir Abdülhamid karşıtının düşüncelerini yansıtması bakımından da önemli. Böylece uzlaşmaz bir Abdülhamid karşıtı olan Odyan’ın gözünden tipik İttihat Terakki yandaşı bir Ermeni’nin fikirlerini öğreniyoruz.Olaylarla ilişkisi olsun olmasın Abdülhamid’i aşağılayacak sahnelere kitapta çok sık rastlıyoruz.”
Belgesel-romanözelliğiyle de dikkat çeken “Abdülhamid ve SherlockHolmes”te, Kabasakal Mehmet Paşa, Arap İzzet Paşa, Fehim Paşa, Talat Paşa, NecibMelhanegibi dönemin gerçek karakterleri de yer alıyor.
YervantOdyan Kimdir?
“Yoldaş Pançuni” adlı eseriyle ünlenen YervantOdyan, 1869 yılında Yenikapı’da dünyaya geldi. Ermeni Milleti Nizamnamesi (1863) olarak bilinen Osmanlı’daki ilk anayasa örneğinin hazırlayıcılarından KirkorOdyan’ın yeğeniydi. Öğrenimini, dönemin ünlü Ermeni aydınlarından aldığı derslerle evde, sanat ve edebiyatın yoğun olduğu bir ortamda sürdürdü. Zengin aile kütüphanesindebulunan çok sayıda Ermenice ve Fransızca eseri okuyarak yetişti. İstanbul Ermeni basınındailk yazı ve çevirileri 1887’de yayımlandı. 1890’da, Türkçede Doğu adıyla anılanArevelk gazetesinde ve Manzume-i Efkâr’dayazılarına yer verildi.
1909’da, II. Meşrutiyet’in serbest bir ortam getirmesi üzerine İstanbul’a döndü. 1915’te tutuklanıp Der Zor’a tehcir edildi. 1918’de İstanbul’a döndü. 1922’de Bükreş’e, oradan Trablus’a, sonunda da Kahire’ye geçti. Yakalandığı kanser hastalığı sonucu, 1926 yılında Kahire’de vefat etti.