AJANS ÜNİVERSİTE- Emre ESER
Son günlerde basın yasaklarını kapsamı genişletilirken, birçok kurum kapısına “burada fotoğraf çekmek yasaktır” yazısını asmaya başladı. Peki fotoğrafçının ve fotoğraflananın hakları neler?
Önceden sadece askeri bölgelerde gördüğümüz fotoğraf çekmek yasaktır ibaresi artık vapurlar, metrolar, iskeleler, AVM’ler, havaalanları, camiiler, müzeler ve hastanelerde sık sık görülmeye başladı. Özellikle kamu kurumlarında fotoğraf çekmek için önceden izin almak gerekiyor bazılarında ise çekim ücreti ödeme zorunluluğu var. Mesleği gereği fotoğraf çekmek zorunda olan fotoğrafçıların ve haber fotoğrafı çeken muhabirlerin fiilen engellenmesi, bir taraftan da diğer insanların haber alma özgürlüğünü kısıtlıyor. İnsanların yoğun olarak bulunduğu mekânlarda çekim yapılmasının engellenmesinin en büyük nedeni ise güvenlik endişesi olarak gösteriliyor. İstanbul Üniversitesi öğrencisi olan Osman Demirkıran Edirnekapı metro istasyonunda ödev yapmak amacı ile fotoğraf çekerken güvenlik güçleri tarafından engellendi. İzinsiz fotoğraf çektiği gerekçesiyle kimlik bilgileri alınan öğrenci özel güvenliklerin tutumu karşısında çok şaşırdığını ve fotoğrafları sildiğini ifade etti.
Turiste Serbest Vatandaşa Yasak
Ancak fotoğrafçıların tepki gösterdiği noktalardan biri ise İstanbul’da gezen tüm turistlerin rahat bir şekilde fotoğraf çekip her hangi bir yaptırımla karşı karşıya kalmazken, kendilerinin sürekli engellenmesi ve yaptırımlarla karşılaşması.Hobi olarak fotoğraf çeken Recep Yalamacılar kendi düştüğü durumu şöyle anlatıyor :’’Bu olay benimde defalarca başıma geldi birkaç kez polisle muhatap olmak zorunda kaldım, kimlik bilgilerimi aldılar ve GBT’ye soktular yüz kızartıcı bir suç işlemişim gibi muameleye maruz kaldım. Birde bu kadar anlayışsız olmalarını anlayamıyorum ,daha sonra görevli memurlara resimleri gösterdim. Bana fotoğrafları neden çektiğim hakkında sorular sordular ve peşinden bu işin hobi olamayacağını iddia ettiler.’’
Yasaya göre bir kişinin istediğimiz gibi çekemeyiz. Ancak bu kuralın istisnaları vardır. Bu istisna kişinin davranışlarının haber değeri taşıması, kişinin kamuya mal olmuş biri olması veya izninin bulunması halinde mümkündür.
Metro ve AVM’lerdeki Çekim Yasağı Sadece Gazetecilere mi?
Günümüzde insanların en çok kullandığı mekanların başında gelen metro ve AVM’lerdeki çekim yasağı ise sadece gazetecilere mi yasak sorusunu akıllara getiriyor ? Gelişen teknoloji ile birlikte yayılan akıllı telefonları kullanan insanlar bu mekanlardan sıkça yer bildirimi yapıp fotoğraflarını paylaşıyor. Mekanların fotoğraflarını paylaşmak markaların işine geliyor çünkü masrafsız reklamları yapılmış oluyor ancak elinizde bir profesyonel makine varsa karşınızda güvenlik görevlileri beliriyor. Ne hobi olarak fotoğraf çekebilirsiniz ne de haber fotoğrafı. Reklam yoksa fotoğrafta yok.
Fotoğrafçının ve Fotoğraflananın Hakları Nelerdir ?
Ülkemizde özel mülk ve kamu alanı dışında kalan çoğu yerde fotoğraf çekilebilir. Çekilen fotoğrafın ticari bir amaçla çekilmesi durumda ise hem izin hem ücret zorunluluğu vardır. Bunun tek istisnası askeri alanlar ve özel yaşamı ihlal eden durumlardır. Bu ihlal durumlarında kişiler Türk Ceza Kanununa göre 1 yıldan 6 yıla kadar hapis ve idari para cezasına çarptırılır. Kamuya açık bir alanda yapılan çekim ile ilgili madde ise 47. maddedir. Yine kişiyi zor durumda bırakacak bir fotoğraf çekilirse kişi manevi tazminat davası açma hakkına sahiptir. Memleketin kültürünü anlatmak maksadıyla çekilen fotoğraflarda yer alan insan görüntülerinin kullanılması ise doğal bir durumdur ve bir sakıncası yoktur. Fotoğrafçılar Meslek Kuruluşu kurucusu Mustafa Turgut yıllardır birçok olayda fotoğrafçıların haklarının göz ardı edildiğini, telif hakkı konusun dikkate alınmadığını ve ticari anlamda haklarını aramaya çalıştıklarını anlatırken fotoğrafı izinsiz olarak yayınlanan bir kişinin hakkını Ticari Haklar kanununa göre araması gerektiğinin altını çizdi Türkiye’de pek bilinmemesine rağmen 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu ile fotoğraf bir güzel sanat eseri sayılmakla beraber, bu sanat eserinin korunması da ilgili maddelerde belirtilmiştir.
Fotoğraf Çekmenin Yasak Olduğu Yerler Var mıdır ?
İlke olarak, fotoğraf çekmenin sokakta yürümek, cep telefonuyla konuşmak veya bisiklete binmek gibi sıradan ve gündelik yaşama ait davranışlarımızdan bir farkı yoktur. Ancak fotoğrafını çektiğimiz obje veya kişiler veya fotoğraf çektiğimiz mekanlar dolayısıyla bazı kısıtlamalara tabi tutulabiliriz. Örneğin dünyada ve ülkemizde birçok müzede fotoğraf çekme yasağı sık uygulanan bir yasaktır. Bu yerlerde bazen ticari fotoğraf çekimini önlemek üzere üçayak (tripot) kullanımı ayrı bir tarifeyle ücretlendirilir. Yine, bazı mahkemeler gizlilik kararı aldıkları duruşmalarda fotoğraf çekilmesini engelleyebilirler. Ülkemizde sürekli ve kesin olan fotoğraf çekim yasağı askeri bölgelere ilişkindir. Bununla ilgili yasal düzenleme 2565 Sayılı Askeri Yasak Bölgeler ve Güvenlik Bölgeleri Kanununda belirtilmiştir. Rastgele asılan ‘burada fotoğraf çekmek yasaktır’ ibareleri her yerde geçerli değildir.